Medicatie bij diabetes: metformine, GLP-1, SGLT2 & insuline
Er zijn tegenwoordig veel medicijnen beschikbaar voor de behandeling van diabetes. Van de klassieke metformine tot moderne GLP-1 agonisten en insuline – elk medicijn heeft zijn eigen werking, voordelen en aandachtspunten. In dit uitgebreide artikel leggen we de belangrijkste diabetesmedicijnen uit.
Vragen over je medicatie?
Een diabeteszorgspecialist kan je helpen de juiste medicatie te vinden en je behandeling optimaal af te stemmen op jouw situatie.
Vind een Specialist in de BuurtTL;DR – Kernpunten
- Metformine: Meestal eerste keuze bij type 2 – veilig, geen hypo-risico, geen gewichtstoename
- GLP-1 agonisten: Modern, effectief, gewichtsverlies, hartbescherming (Ozempic, Victoza)
- SGLT2-remmers: Via nieren, hart- en nierbescherming (Jardiance, Forxiga)
- Insuline: Altijd nodig bij type 1, soms bij type 2 als tabletten niet voldoende werken
- Combinatietherapie: Vaak meerdere medicijnen samen voor optimale bloedsuikercontrole
Medicatie bij type 1 vs type 2 diabetes
De medicamenteuze behandeling van diabetes verschilt fundamenteel tussen type 1 en type 2 diabetes. Dit komt door het verschil in ontstaanswijze:
Type 1 diabetes
Het lichaam maakt geen insuline meer. Insuline is daarom altijd noodzakelijk, vanaf de diagnose en levenslang. Tabletten werken niet bij type 1.
- • Insuline via injecties of pomp
- • Snelwerkend + langwerkend
- • Geen orale medicatie als hoofdbehandeling
Type 2 diabetes
Het lichaam maakt nog insuline, maar reageert er minder goed op. Behandeling begint vaak met leefstijl en tabletten. Insuline kan later nodig worden.
- • Eerst leefstijl + metformine
- • Diverse tabletten en injecties
- • Insuline soms nodig na jaren
Overzicht medicijngroepen
Er zijn verschillende groepen diabetesmedicijnen, elk met een eigen werkingsmechanisme. Een diabeteszorgspecialist kan helpen bepalen welke medicatie het beste bij jou past.
Metformine
BiguanideVermindert glucoseproductie door de lever, verbetert insulinegevoeligheid
Voordelen:
- + Geen gewichtstoename
- + Geen hypo-risico alleen
- + Goedkoop
- + Veel ervaring mee
Aandachtspunten:
- - Maag-darmklachten
- - Niet bij ernstige nierproblemen
- - Vitamine B12-tekort mogelijk
Toediening: Tabletten 1-3x per dag bij maaltijd
GLP-1 agonisten
IncretinesStimuleren insulineafgifte, remmen glucagon, vertragen maaglediging
Voordelen:
- + Gewichtsverlies
- + Hartbescherming
- + Laag hypo-risico
- + Effectief voor HbA1c
Aandachtspunten:
- - Misselijkheid (tijdelijk)
- - Injectie nodig
- - Duur
- - Niet bij pancreatitis
Toediening: Injectie 1x per dag of 1x per week
SGLT2-remmers
GliflozinesZorgen dat glucose via urine wordt uitgescheiden
Voordelen:
- + Gewichtsverlies
- + Bloeddrukdaling
- + Hart- en nierbescherming
- + Laag hypo-risico
Aandachtspunten:
- - Urineweginfecties
- - Genitale schimmelinfecties
- - Ketoacidose-risico (zeldzaam)
Toediening: Tablet 1x per dag
Sulfonylureumderivaten
SU-derivatenStimuleren alvleesklier om meer insuline te produceren
Voordelen:
- + Effectief
- + Goedkoop
- + Lange ervaring
Aandachtspunten:
- - Hypo-risico
- - Gewichtstoename
- - Werkt minder na verloop van tijd
Toediening: Tabletten 1-2x per dag
DPP-4 remmers
GliptinesVerhogen incretinespiegels waardoor meer insuline wordt afgegeven
Voordelen:
- + Geen gewichtseffect
- + Laag hypo-risico
- + Goed verdragen
Aandachtspunten:
- - Minder effectief dan GLP-1
- - Duurder dan metformine
Toediening: Tablet 1x per dag
Metformine: de basis
Metformine is al meer dan 60 jaar in gebruik en blijft de eerste keuze bij type 2 diabetes. Het is een van de best onderzochte diabetesmedicijnen ter wereld.
Hoe werkt metformine?
Metformine werkt op meerdere manieren:
- Vermindert de glucoseproductie door de lever (hoofdwerking)
- Verbetert de insulinegevoeligheid van spier- en vetcellen
- Vertraagt de opname van glucose uit de darmen
Belangrijke voordelen van metformine
- • Veroorzaakt geen hypoglykemie als je het alleen gebruikt
- • Geen gewichtstoename (soms zelfs licht gewichtsverlies)
- • Goedkoop en ruim beschikbaar
- • Mogelijk beschermend effect tegen sommige vormen van kanker
Aandachtspunten metformine
- • Maag-darmklachten zijn normaal in het begin – neem in met eten
- • Stop tijdelijk voor operaties of contrastvloeistof-onderzoek
- • Niet gebruiken bij ernstige nier- of leverproblemen
- • Laat jaarlijks vitamine B12 controleren (kan verlaagd raken)
GLP-1 agonisten: de nieuwe generatie
GLP-1 receptor agonisten zijn relatief nieuwe medicijnen die veel voordelen combineren: effectieve bloedsuikerverlaging, gewichtsverlies en bescherming van hart en bloedvaten. Bekende merknamen zijn Ozempic, Victoza, Trulicity en Wegovy.
Hoe werken GLP-1 agonisten?
GLP-1 is een natuurlijk darmhormoon (incretine) dat vrijkomt na het eten. GLP-1 medicijnen bootsen dit hormoon na en werken langer:
Effect op de alvleesklier
Stimuleren insulineafgifte alleen wanneer de bloedsuiker hoog is. Remmen glucagon (hormoon dat bloedsuiker verhoogt).
Effect op de maag
Vertragen de maaglediging. Je voelt je langer vol na het eten, wat helpt bij gewichtsbeheersing.
Effect op de hersenen
Beïnvloeden eetlustcentra. Verminderen hongergevoel en trek in eten.
Effect op hart en nieren
Beschermen tegen hartfalen, hartinfarct en beroerte. Mogelijk ook nierbescherming.
De belangrijkste bijwerking is misselijkheid, vooral in het begin. Dit verbetert meestal na enkele weken. Door langzaam op te bouwen met de dosis worden bijwerkingen geminimaliseerd.
SGLT2-remmers: via de nieren
SGLT2-remmers (ook wel gliflozines genoemd) zijn een relatief nieuwe medicijngroep met een uniek werkingsmechanisme. Bekende merknamen zijn Jardiance (empagliflozine), Forxiga (dapagliflozine) en Invokana (canagliflozine).
Hoe werken SGLT2-remmers?
Normaal gesproken filteren je nieren glucose uit het bloed en nemen ze het weer op via SGLT2-transporters. SGLT2-remmers blokkeren dit proces, waardoor glucose via de urine wordt uitgescheiden – gemiddeld 70-80 gram per dag. Dit verlaagt niet alleen de bloedsuiker, maar zorgt ook voor calorieverlies (gewichtsverlies) en bloeddrukdaling.
Hart- en nierbescherming
Een belangrijke ontdekking is dat SGLT2-remmers het hart en de nieren beschermen, onafhankelijk van hun bloedsuikerverlagend effect:
- • Verminderen risico op hartfalen en ziekenhuisopname
- • Vertragen achteruitgang van de nierfunctie
- • Nu ook goedgekeurd voor hartfalen en nierziekte zonder diabetes
Bijwerkingen om op te letten
- • Genitale schimmelinfecties (door glucose in urine) – goed te behandelen
- • Urineweginfecties – drink voldoende
- • Uitdroging bij ouderen of warm weer – drink extra
- • Euglykemische ketoacidose (zeldzaam) – let op bij ziekte of vasten
Insuline: soorten en toepassing
Insuline is essentieel bij type 1 diabetes en wordt ook gebruikt bij type 2 diabetes wanneer andere medicijnen onvoldoende werken. Er zijn verschillende soorten insuline met verschillende werkingsprofielen:
Snelwerkende insuline
Ook bekend als: Bolusinsuline, maaltijdinsuline
Voorbeelden: NovoRapid, Humalog, Apidra, Fiasp
Werking: Start: 10-20 min, Piek: 1-3 uur, Duur: 3-5 uur
Gebruik: Bij elke maaltijd om bloedsuikerstijging door voedsel op te vangen
Kortwerkende insuline
Ook bekend als: Reguliere insuline
Voorbeelden: Actrapid, Humuline Regular
Werking: Start: 30-60 min, Piek: 2-4 uur, Duur: 5-8 uur
Gebruik: Oudere vorm, 30 min voor maaltijd spuiten, minder flexibel
Middellangwerkende insuline
Ook bekend als: NPH-insuline
Voorbeelden: Insulatard, Humuline NPH
Werking: Start: 1-2 uur, Piek: 4-8 uur, Duur: 12-18 uur
Gebruik: Als basaalinsuline, meestal 2x per dag
Langwerkende insuline
Ook bekend als: Basaalinsuline
Voorbeelden: Lantus, Levemir, Tresiba, Toujeo
Werking: Start: 1-4 uur, Geen piek, Duur: 24-42 uur
Gebruik: Achtergrondwerking, meestal 1x per dag (soms 2x)
Menginsuline
Ook bekend als: Combinatie-insuline
Voorbeelden: NovoMix 30, Humalog Mix, Ryzodeg
Werking: Combineert snel- en langwerkend in één injectie
Gebruik: Minder flexibel maar minder injecties nodig
Insulinetoediening
Insuline kan niet als tablet worden ingenomen omdat het in de maag zou worden afgebroken. Toediening gebeurt via:
- Insulinepen: Meest gebruikte methode. Eenvoudig in gebruik, nauwkeurige dosering.
- Insulinepomp: Continue toediening onder de huid. Flexibeler, maar complexer.
- Closed-loop systeem: Pomp + sensor die automatisch insuline regelt.
Hypo-risico bij insuline
Insuline kan hypoglykemie veroorzaken als de dosis te hoog is of als je minder eet/meer beweegt dan gebruikelijk. Leer de symptomen van een hypo herkennen en heb altijd snel werkende koolhydraten bij de hand.
Het behandeltraject bij type 2
Bij type 2 diabetes wordt de behandeling stapsgewijs opgebouwd, afhankelijk van hoe goed je bloedsuiker gereguleerd is. Het doel is een HbA1c onder de 53 mmol/mol (of een ander persoonlijk doel).
Leefstijl + Metformine
Meestal de eerste stap bij type 2 diabetes. Focus op voeding, beweging en gewicht, gecombineerd met metformine.
Bij diagnose type 2 diabetes
Tweede medicijn toevoegen
Als HbA1c-doel niet wordt bereikt, wordt vaak een GLP-1 agonist, SGLT2-remmer of DPP-4 remmer toegevoegd.
Na 3-6 maanden als bloedsuiker onvoldoende daalt
Derde medicijn of insuline
Combinatietherapie met drie middelen of start met basaalinsuline als orale medicatie onvoldoende werkt.
Bij aanhoudend te hoge bloedsuiker
Intensieve insulinetherapie
Basaal-bolus schema met meerdere injecties per dag, eventueel met of zonder tabletten.
Als bètacellen uitgeput raken of bij type 1 diabetes
Praktische tips voor medicatiegebruik
Neem medicatie op vaste tijden
Consistentie helpt je bloedsuiker stabiel te houden. Stel een alarm in als geheugensteuntje.
Bewaar insuline correct
Ongeopende insuline hoort in de koelkast (2-8°C). Geopende pennen mogen op kamertemperatuur (max 4-6 weken).
Ken de symptomen van hypo
Leer de signalen van lage bloedsuiker herkennen: trillen, zweten, hartkloppingen, honger, verwardheid.
Meld bijwerkingen
Bijwerkingen zijn vaak tijdelijk of oplosbaar. Bespreek ze met je arts in plaats van te stoppen.
Combineer niet zomaar
Sommige medicijnen interacteren met diabetesmedicatie. Meld altijd al je medicijnen aan de apotheker.
Plan vooruit bij ziekte of reizen
Vraag je arts wat te doen bij ziekte (sick day rules). Neem extra medicatie mee op reis.
Veelgestelde vragen
Wat zijn de meest voorkomende bijwerkingen van metformine?
De meest voorkomende bijwerkingen van metformine zijn maag-darmklachten: misselijkheid, diarree, buikpijn, opgeblazen gevoel en een metaalachtige smaak in de mond. Deze klachten komen vooral voor in het begin van de behandeling en verminderen meestal na enkele weken als je lichaam went aan het medicijn. Tips om klachten te verminderen: begin met een lage dosis en bouw langzaam op, neem de tabletten in tijdens of direct na de maaltijd, en kies voor slow-release (langzame afgifte) tabletten als de gewone variant niet goed wordt verdragen. Een belangrijk voordeel van metformine: het veroorzaakt geen hypoglykemie (hypo's) als je het zonder andere bloedsuikerverlagende medicatie gebruikt.
Moet je diabetesmedicatie je hele leven slikken?
Dat hangt af van je type diabetes en je situatie. Bij type 1 diabetes is insuline levenslang noodzakelijk – zonder insuline kun je niet overleven. Bij type 2 diabetes ligt het genuanceerder. Als je bloedsuiker significant verbetert door leefstijlverandering (gezondere voeding, meer beweging) en gewichtsverlies, kan het soms mogelijk zijn om medicatie af te bouwen of zelfs te stoppen. Sommige mensen bereiken remissie – normale bloedsuikerwaarden zonder medicatie. Dit lukt vaker bij mensen die kort diabetes hebben en fors afvallen. Verander echter nooit zelf je medicatie zonder overleg met je arts. Plotseling stoppen kan gevaarlijk zijn en je bloedsuiker kan snel weer stijgen.
Wat is het verschil tussen snelwerkende en langwerkende insuline?
Snelwerkende insuline (ook wel bolusinsuline of maaltijdinsuline genoemd) wordt gespoten vlak voor of bij de maaltijd. Het begint binnen 10-20 minuten te werken en is bedoeld om de bloedsuikerstijging door het eten op te vangen. De werking duurt 3-5 uur. Voorbeelden zijn NovoRapid, Humalog en Fiasp. Langwerkende insuline (basaalinsuline) wordt meestal 1x per dag gespoten, ongeacht maaltijden. Het zorgt voor een constante, lage achtergrondwerking gedurende 24 uur of langer. Het houdt je bloedsuiker stabiel tussen de maaltijden door en 's nachts. Voorbeelden zijn Lantus, Levemir en Tresiba. Veel mensen met type 1 en sommigen met type 2 gebruiken beide types.
Kunnen GLP-1 medicijnen helpen bij afvallen?
Ja, GLP-1 receptor agonisten hebben als belangrijk bijkomend effect dat ze helpen bij gewichtsverlies. Dit komt doordat ze het hongergevoel verminderen, de maaglediging vertragen (je voelt je langer vol) en invloed hebben op de hersenen die eetlust reguleren. Medicijnen zoals semaglutide (Ozempic, Wegovy) en liraglutide (Victoza, Saxenda) leiden gemiddeld tot 5-15% gewichtsverlies, soms meer. Dit gewichtsverlies is ook gunstig voor de bloedsuikercontrole, bloeddruk en cholesterol. Let wel: deze medicijnen zijn in Nederland niet primair vergoed voor alleen gewichtsverlies bij mensen zonder diabetes. Ze zijn geregistreerd als diabetesmedicatie.
Zijn SGLT2-remmers veilig voor de nieren?
Ja, SGLT2-remmers beschermen de nieren juist, in tegenstelling tot wat je misschien zou denken gezien hun werking via de nieren. Grote klinische studies (zoals CREDENCE en DAPA-CKD) hebben aangetoond dat ze de achteruitgang van de nierfunctie significant vertragen bij mensen met diabetes en nierproblemen. Ze zijn inmiddels ook goedgekeurd voor mensen met chronische nierziekte zonder diabetes. Daarnaast beschermen ze het hart: ze verminderen het risico op hartfalen en cardiovasculaire complicaties. Wel is er een klein verhoogd risico op urineweginfecties en genitale schimmelinfecties, omdat er meer glucose in de urine komt. Bij zeer slechte nierfunctie werken ze minder goed voor de bloedsuiker, maar de beschermende effecten blijven.
Kan je meerdere diabetesmedicijnen tegelijk gebruiken?
Ja, combinatietherapie is heel gebruikelijk bij type 2 diabetes en wordt aangeraden in de behandelrichtlijnen. Verschillende medicijnen werken via verschillende mechanismen: metformine vermindert de glucoseproductie door de lever, GLP-1 agonisten stimuleren insulineafgifte en remmen eetlust, SGLT2-remmers zorgen dat glucose via de urine wordt uitgescheiden. Door ze te combineren, pak je de bloedsuiker van meerdere kanten aan. Meestal wordt gestart met metformine alleen en worden stapsgewijs andere medicijnen toegevoegd als de bloedsuiker onvoldoende daalt. Sommige combinaties zijn ook beschikbaar in één tablet. Je behandelteam bepaalt welke combinatie het beste bij jou past.
Conclusie
Er zijn tegenwoordig veel effectieve medicijnen beschikbaar voor diabetes. Van de beproefde metformine tot moderne GLP-1 agonisten en SGLT2-remmers – elk middel heeft zijn eigen voordelen en aandachtspunten. De keuze hangt af van je type diabetes, je bloedsuikerwaarden, eventuele andere aandoeningen en je persoonlijke voorkeuren.
Belangrijk om te onthouden: medicatie werkt het beste in combinatie met een gezonde leefstijl. Voeding, beweging en gewichtsbeheersing blijven de basis van diabetesbehandeling. Medicijnen ondersteunen dit, maar vervangen het niet.
Heb je vragen over je medicatie of wil je weten of er betere opties zijn voor jouw situatie? Bespreek dit met je behandelteam. Samen kun je werken aan de beste behandeling voor jou.
Vragen over je medicatie?
Vind een diabeteszorgspecialist bij jou in de buurt voor persoonlijk advies over je behandeling.
Vind Diabeteszorg in De Buurt