HbA1c uitgelegd: wat zijn gezonde waarden?
HbA1c is een belangrijke bloedwaarde voor iedereen met diabetes of een verhoogd risico daarop. Maar wat is HbA1c precies? Wat betekenen de getallen? En hoe kun je je HbA1c verbeteren? In dit uitgebreide artikel leggen we alles uit over HbA1c: van de wetenschap erachter tot praktische tips om je waarden te optimaliseren.
Wil je je HbA1c bespreken met een specialist?
Een diabeteszorgspecialist helpt je om je HbA1c te interpreteren en een persoonlijk behandelplan op te stellen.
Vind een Specialist in de BuurtTL;DR – Kernpunten
- HbA1c = gemiddelde bloedsuiker over 2-3 maanden
- Normaal: <42 mmol/mol | Prediabetes: 42-47 | Diabetes: ≥48
- Streefwaarde bij diabetes meestal <53 mmol/mol (7,0%)
- Elke 11 mmol/mol (1%) daling = 25-40% minder complicatierisico
- Verlagen door: voeding, beweging, gewicht en medicatie
Wat is HbA1c?
HbA1c – voluit geglycosyleerd hemoglobine A1c – is een bloedwaarde die weergeeft hoe hoog je gemiddelde bloedsuiker was over de afgelopen 2-3 maanden. Het is een van de belangrijkste markers voor diabetescontrole en wordt wereldwijd gebruikt om de kwaliteit van bloedsuikerregulatie te beoordelen.
De naam klinkt misschien ingewikkeld, maar het principe is eenvoudig. Hemoglobine is een eiwit in je rode bloedcellen dat zuurstof transporteert. Wanneer er glucose (suiker) in je bloed circuleert, hecht een deel daarvan zich aan het hemoglobine. Dit proces heet glycosylering – vandaar de naam geglycosyleerd hemoglobine.
Het mooie van HbA1c als meting is dat het een "geheugen" heeft. Rode bloedcellen leven gemiddeld 2-3 maanden voordat ze worden vervangen. De hoeveelheid suiker die in die periode aan het hemoglobine is gehecht, weerspiegelt je gemiddelde bloedsuiker over die hele tijd. Eén enkele meting geeft dus inzicht in maanden van bloedsuikerregulatie.
Waarom is HbA1c zo waardevol?
- Langetermijnbeeld: Waar een bloedsuikermeting een momentopname is, toont HbA1c het gemiddelde over maanden
- Geen voorbereiding: Je hoeft niet nuchter te zijn voor de test
- Voorspellend: HbA1c is de beste voorspeller voor diabetescomplicaties
- Standaard: Het is de internationale standaard voor diabetescontrole
Hoe werkt HbA1c?
Om te begrijpen hoe HbA1c werkt, helpt het om te weten wat er in je bloed gebeurt. Glucose uit je voeding circuleert door je bloedstroom om je cellen van energie te voorzien. Een deel van deze glucose hecht zich spontaan aan eiwitten – waaronder het hemoglobine in je rode bloedcellen.
Dit hechtingsproces is niet-enzymatisch en permanent: eenmaal gehecht aan het hemoglobine, blijft de glucose daar zitten tot de rode bloedcel sterft. Rode bloedcellen hebben een levensduur van ongeveer 120 dagen (2-3 maanden). In die tijd verzamelt het hemoglobine glucose – meer bij hogere bloedsuikerspiegels, minder bij lagere.
De wiskunde achter HbA1c
HbA1c wordt uitgedrukt als het percentage van hemoglobine dat geglycosyleerd is, of in mmol/mol. Er is een directe relatie tussen HbA1c en gemiddelde bloedsuiker:
Gemiddelde bloedsuiker (mmol/L) ≈ (HbA1c in mmol/mol × 0,09) + 2,15
Bijvoorbeeld: een HbA1c van 53 mmol/mol komt overeen met een gemiddelde bloedsuiker van ongeveer 7 mmol/L.
Omdat HbA1c een cumulatieve meting is, worden recentere bloedsuikerwaarden sterker meegewogen. Ruwweg komt 50% van de HbA1c-waarde van de laatste maand, 25% van de maand daarvoor, en 25% van de maand nog eerder. Dit betekent dat veranderingen in je bloedsuikerregulatie al na enkele weken zichtbaar kunnen worden in je HbA1c.
HbA1c-waarden interpreteren
HbA1c wordt in Nederland en België uitgedrukt in mmol/mol. In sommige andere landen (zoals de VS) wordt nog het percentage (%) gebruikt. Hieronder vind je wat de verschillende waarden betekenen.
| HbA1c (mmol/mol) | HbA1c (%) | Interpretatie |
|---|---|---|
| < 42 | < 6,0% | Normaal |
| 42 - 47 | 6,0 - 6,4% | Prediabetes |
| ≥ 48 | ≥ 6,5% | Diabetes (diagnose) |
Bij mensen met diabetes is een HbA1c van 48 mmol/mol of hoger al aanwezig bij diagnose. Het doel van behandeling is om de HbA1c te verlagen naar een veilig niveau om complicaties te voorkomen. Wat betekent prediabetes precies? Dat leggen we uit in een apart artikel.
Belangrijk: context doet ertoe
Een HbA1c-waarde moet altijd in context worden bekeken. Een waarde van 55 mmol/mol is voor iemand die net gediagnosticeerd is met diabetes een goed resultaat, maar voor iemand met een lang stabiele diabetes van 48 mmol/mol een signaal dat er iets veranderd is. Bespreek je HbA1c altijd met je diabeteszorgspecialist.
mmol/mol naar % omrekenen
In Nederland en België wordt HbA1c uitgedrukt in mmol/mol (de IFCC-eenheid). In oudere literatuur en in sommige landen wordt nog het percentage (NGSP/DCCT-eenheid) gebruikt. Hieronder een handige omrekentabel:
| mmol/mol | Percentage (%) | Interpretatie |
|---|---|---|
| 20 | 4,0% | Normaal |
| 31 | 5,0% | Normaal |
| 42 | 6,0% | Grens normaal/prediabetes |
| 48 | 6,5% | Diabetes (diagnose) |
| 53 | 7,0% | Streefwaarde diabetes |
| 59 | 7,5% | Matig verhoogd |
| 64 | 8,0% | Verhoogd |
| 75 | 9,0% | Sterk verhoogd |
| 86 | 10,0% | Zeer hoog |
| 97 | 11,0% | Zeer hoog |
Omrekenformules
mmol/mol naar %: (mmol/mol × 0,0915) + 2,15 = %
% naar mmol/mol: (% - 2,15) ÷ 0,0915 = mmol/mol
Streefwaarden per groep
Niet iedereen heeft dezelfde HbA1c-streefwaarde. De optimale streefwaarde hangt af van je leeftijd, hoe lang je diabetes hebt, of je complicaties hebt, en je risico op hypoglycemie. Hieronder een overzicht:
| Groep | Streefwaarde | % | Toelichting |
|---|---|---|---|
| Zonder diabetes | < 42 mmol/mol | < 6,0% | Normaal, geen actie nodig |
| Prediabetes | 42-47 mmol/mol | 6,0-6,4% | Verhoogd risico, leefstijlaanpassing |
| Diabetes (algemeen) | < 53 mmol/mol | < 7,0% | Standaard streefwaarde |
| Diabetes (streng) | < 48 mmol/mol | < 6,5% | Jong, kort diabetes, geen hypo's |
| Diabetes (minder streng) | < 58-64 mmol/mol | < 7,5-8,0% | Ouderen, lang diabetes, complicaties |
| Zwangerschap | < 42 mmol/mol | < 6,0% | Strenger tijdens zwangerschap |
De standaard streefwaarde bij diabetes is een HbA1c onder 53 mmol/mol (7,0%). Bij jongere mensen met recent gediagnosticeerde diabetes en weinig risico op hypo's kan een strengere streefwaarde (<48 mmol/mol) veilig zijn. Bij ouderen of mensen met langdurige diabetes, complicaties, of veel hypoglycemieën kan een minder strenge streefwaarde (<58-64 mmol/mol) verstandiger zijn.
Het belangrijkste is dat je streefwaarde persoonlijk wordt vastgesteld in overleg met je diabetesteam. Een te strenge streefwaarde met veel hypo's is niet beter dan een iets hogere HbA1c met stabiele waarden.
HbA1c en complicatierisico
Een van de belangrijkste redenen om je HbA1c onder controle te houden, is het voorkomen van diabetescomplicaties. Grote studies hebben aangetoond dat er een direct verband is tussen HbA1c en het risico op schade aan diverse organen.
Ogen
Diabetische retinopathie
Schade aan bloedvaatjes in het netvlies, kan leiden tot blindheid
25-40% minder risico bij 11 mmol/mol daling
Nieren
Diabetische nefropathie
Schade aan nierfunctie, kan leiden tot dialyse
25-40% minder risico bij 11 mmol/mol daling
Zenuwen
Diabetische neuropathie
Zenuwschade, vooral in voeten en handen
30-40% minder risico bij goede regulatie
Hart & vaten
Hart- en vaatziekten
Hartinfarct, beroerte, vaatlijden
15-20% minder risico bij 11 mmol/mol daling
Voeten
Diabetische voet
Slechte wondgenezing, infecties, amputatierisico
Significant lager bij goede regulatie
Elke verlaging telt
De studies DCCT (type 1) en UKPDS (type 2) hebben aangetoond dat elke 11 mmol/mol (1%) daling van HbA1c het risico op microvasculaire complicaties (ogen, nieren, zenuwen) met 25-40% verlaagt. Ook het risico op hart- en vaatziekten daalt met 15-20%.
Dit betekent: zelfs als je je streefwaarde niet helemaal haalt, is elke verbetering winst voor je gezondheid op lange termijn.
Je HbA1c verlagen
Als je HbA1c te hoog is, zijn er verschillende manieren om deze te verlagen. Het gaat om een combinatie van leefstijlaanpassingen en – indien nodig – medicatie-optimalisatie. Hieronder de belangrijkste strategieën:
Voeding
- Verminder snelle koolhydraten (wit brood, suiker, sap)
- Kies volkoren producten en peulvruchten
- Eet meer groenten en vezels
- Let op portiegroottes
- Verdeel koolhydraten over de dag
Beweging
- Minimaal 150 minuten per week matig intensief
- Dagelijks 30 minuten wandelen helpt al
- Voeg krachttraining toe (2x per week)
- Beweeg na maaltijden (10 min wandelen)
- Zit minder, beweeg vaker tussendoor
Gewicht
- 5-10% gewichtsverlies geeft al effect
- Afvallen verbetert insulinegevoeligheid
- Combineer dieet met beweging
- Zet realistische doelen
- Vraag hulp van een diëtist
Medicatie
- Neem medicatie zoals voorgeschreven
- Sla geen doses over
- Bespreek bijwerkingen met je arts
- Vraag naar nieuwere medicatie-opties
- Overweeg CGM voor beter inzicht
Hoeveel kun je verwachten?
Met intensieve leefstijlinterventie is een HbA1c-daling van 5-15 mmol/mol realistisch. Gecombineerd met medicatie-optimalisatie kan dit meer zijn. Effecten zijn vaak al na 3 maanden meetbaar. Sommige studies tonen:
- Voedingsaanpassing: 5-10 mmol/mol daling mogelijk
- Regelmatige beweging: 3-7 mmol/mol daling
- 5-10% gewichtsverlies: 5-15 mmol/mol daling
- Medicatie (metformine): 10-15 mmol/mol daling
- GLP-1 agonisten: 10-20 mmol/mol daling
Belangrijk: te snelle daling van HbA1c kan ook risico's hebben (zoals verergering van retinopathie). Werk daarom altijd samen met je diabetesteam aan een veilig verlagingsplan. Ook is het voorkomen van hoge bloedsuikerspiegels een essentieel onderdeel van HbA1c-verlaging.
Hoe wordt HbA1c gemeten?
HbA1c-meting gebeurt via een bloedtest. Er zijn twee manieren:
Laboratoriumtest
Bloed wordt afgenomen via een venapunctie (buisje uit de arm) en in het lab geanalyseerd. Dit is de meest nauwkeurige methode en wordt standaard gebruikt voor diagnose en langetermijnmonitoring.
Point-of-care test (vingerprik)
Sommige huisartsen en diabeteszorgspecialisten hebben apparatuur voor snelle HbA1c-meting via een vingerprik. Resultaat binnen minuten, minder nauwkeurig dan lab maar geschikt voor monitoring.
Je hoeft niet nuchter te zijn voor een HbA1c-test. De meting wordt niet beïnvloed door wat je net gegeten hebt, in tegenstelling tot een nuchtere glucosetest. De uitslag is meestal binnen enkele dagen beschikbaar (labtest) of direct (point-of-care).
Hoe vaak meten?
- Stabiele diabetes: 2-4 keer per jaar
- Nieuw gediagnosticeerd of medicatiewijziging: elke 3 maanden
- Screening (geen diabetes): eens per 3 jaar, vaker bij risicofactoren
Beperkingen van HbA1c
Hoewel HbA1c een waardevolle meting is, heeft het ook beperkingen. Er zijn situaties waarin HbA1c onbetrouwbaar kan zijn of niet het volledige beeld geeft.
Bloedafwijkingen
Bij bloedarmoede (anemie), sikkelcelziekte, thalassemie of recent bloedverlies kan HbA1c onbetrouwbaar zijn. De levensduur van rode bloedcellen is anders, wat de meting beïnvloedt.
Zwangerschap
Tijdens zwangerschap verandert het bloedvolume en de rode bloedcelproductie. HbA1c kan lager uitvallen dan verwacht. Andere glucose-metingen worden vaak toegevoegd.
Nierfalen
Bij ernstige nierziekte kan HbA1c onbetrouwbaar zijn door veranderde rode bloedcelproductie en andere factoren.
Glucosevariabiliteit
HbA1c toont het gemiddelde, maar niet de variatie. Iemand met grote schommelingen (hoge pieken en lage dalen) kan dezelfde HbA1c hebben als iemand met stabiele waarden, maar heeft meer risico.
Daarom is HbA1c niet het enige dat telt. Dagelijkse bloedsuikermetingen (of continue glucosemonitoring) geven inzicht in de variatie. Time in Range (TIR) – het percentage van de tijd dat je bloedsuiker binnen de streefwaarden is – wordt steeds belangrijker als aanvulling op HbA1c.
Veelgestelde vragen over HbA1c
Wat is HbA1c precies?
HbA1c staat voor geglycosyleerd hemoglobine. Hemoglobine is de stof in rode bloedcellen die zuurstof vervoert. Wanneer er glucose in je bloed zit, hecht een deel daarvan zich aan het hemoglobine – dit noemen we glycosylering. Hoe hoger je bloedsuiker over langere tijd, hoe meer glucose er aan het hemoglobine hecht. Omdat rode bloedcellen gemiddeld 2-3 maanden leven, geeft het HbA1c een gemiddelde bloedsuikerspiegel over die periode. Het is als het ware een "geheugen" van je bloedsuiker.
Wat is een normale HbA1c-waarde?
Voor mensen zonder diabetes is een HbA1c onder 42 mmol/mol (6,0%) normaal. Bij prediabetes – het voorstadium van diabetes – ligt de waarde tussen 42-47 mmol/mol (6,0-6,4%). Een HbA1c van 48 mmol/mol (6,5%) of hoger wordt gebruikt als diagnosecriterium voor diabetes. Bij mensen met diabetes wordt vaak gestreefd naar een HbA1c onder 53 mmol/mol (7,0%), maar de individuele streefwaarde kan variëren afhankelijk van leeftijd, diabetesduur en andere factoren.
Hoe vaak moet HbA1c gemeten worden?
De frequentie van HbA1c-metingen hangt af van je situatie. Bij stabiele diabetes met goede regulatie wordt HbA1c meestal 2-4 keer per jaar gemeten. Als je medicatie wordt aangepast of als je bloedsuikerregulatie niet optimaal is, kan vaker gemeten worden (elke 3 maanden). Bij mensen zonder diabetes is een HbA1c-meting eens per 3 jaar vaak voldoende als screening op diabetes, vaker bij risicofactoren. Na een leefstijlinterventie kun je na 3 maanden al effect zien in je HbA1c.
Kan ik mijn HbA1c verlagen?
Ja, je kunt je HbA1c verlagen door een combinatie van maatregelen. Gezonde voeding met minder snelle koolhydraten en meer vezels verlaagt je bloedsuikerpieken. Regelmatige beweging (minimaal 150 minuten per week) verbetert je insulinegevoeligheid. Afvallen bij overgewicht heeft een groot effect – al 5-10% gewichtsverlies helpt. En optimale medicatie is belangrijk: neem je medicijnen consequent en bespreek met je arts of aanpassing nodig is. Een daling van 11 mmol/mol (1%) verlaagt het risico op complicaties significant.
Wat is het verschil tussen HbA1c en dagelijkse bloedsuikermeting?
Een dagelijkse bloedsuikermeting (vingerprik of continue glucosesensor) geeft je actuele bloedsuiker op dat moment weer. Je ziet direct of je waarde te hoog, te laag of goed is. HbA1c daarentegen geeft een gemiddelde over 2-3 maanden en laat zien hoe stabiel je bloedsuiker in die hele periode was. Beide vullen elkaar aan: dagelijkse metingen helpen je direct bijsturen, terwijl HbA1c het grotere plaatje toont. Een goede HbA1c met veel schommelingen (hoge pieken en diepe dalen) is minder gunstig dan een stabiele bloedsuiker.
Waarom is HbA1c belangrijk bij diabetes?
HbA1c is de beste voorspeller voor diabetescomplicaties op lange termijn. Grote studies (zoals de DCCT en UKPDS) hebben aangetoond dat hoe hoger je HbA1c over langere tijd is, hoe groter het risico op schade aan ogen (retinopathie), nieren (nefropathie), zenuwen (neuropathie) en bloedvaten (hart- en vaatziekten). Elke 11 mmol/mol (1%) daling van je HbA1c verlaagt het risico op deze complicaties met 25-40%. Door je HbA1c binnen de streefwaarde te houden, kun je deze ernstige complicaties voorkomen of jarenlang uitstellen.
Conclusie
HbA1c is een essentiële bloedwaarde voor iedereen die leeft met diabetes of een verhoogd risico daarop heeft. Het geeft inzicht in je gemiddelde bloedsuiker over de afgelopen 2-3 maanden en is de beste voorspeller voor het risico op diabetescomplicaties op lange termijn.
Voor de meeste mensen met diabetes is een HbA1c onder 53 mmol/mol (7,0%) een goed doel, maar je persoonlijke streefwaarde moet in overleg met je diabetesteam worden bepaald. Onthoud: elke verlaging telt. Zelfs als je je streefwaarde niet helemaal haalt, is elke 11 mmol/mol (1%) daling een significante verbetering voor je gezondheid.
Wil je je HbA1c verbeteren? Focus op de vier pijlers: gezonde voeding, regelmatige beweging, gewichtsbeheersing en optimale medicatie. En werk samen met een diabeteszorgspecialist die je kan begeleiden en motiveren op je pad naar een betere bloedsuikerregulatie.
Hulp nodig bij je HbA1c?
Vind snel en eenvoudig een diabeteszorgspecialist bij jou in de buurt voor persoonlijk advies over je bloedsuikerregulatie.
Vind Diabeteszorg in De Buurt